EVLERDE YAPILAN ÜRETİMDE VERGİ MUAFİYETİNİN SINIRLARI GENİŞLETİLDİ

Tunahan SOYLU

   Yeminli Mali Müşavir

I-GİRİŞ

         Gelir vergisinin uygulama alanı, konu ve mükellef itibariyle, genel şekilde tespit edildikten sonra, bazı gelir unsurları, madde veya şahıs itibariyle konan istisnalar ile , verginin kapsamı dışında bırakılmıştır.

      

         Bunlardan, esnaf muaflığı, sosyal ve ekonomik yönden zayıf durumda olanların korunması amacı ile konulmuştur. Ayrıca bir çok halde, esnaf durumundaki kimseler tarafından elde edilen gelirin, esasen belli tutarların altında kalacağı, dolayısıyla bunların vergiye tabi tutulması halinde, verginin tahsili için yapılacak giderlerin, sağlanacak vergi hasılatını geçebileceği hususu da muafiyet tanınmasında etkili olmuştur.

Gelir vergisi yasasının muafiyete ilişkin hükümleri 9. maddesinde yer almaktadır. Gelir vergisinden muaf olacak esnaf ve muafiyet şartları çeşitli defalar değiştirilmiş olup, son olarak ta 04.04.2007 tarih ve 26483 sayılı resmi gazetede yayımlanan 5615 sayılı Yasa ile maddenin 6 numaralı bendi değiştirilmiştir. Yapılan değişiklikle muafiyetten faydalanmanın şartları biraz daha genişletilmiştir. Ayrıca konuya açıklık getirmek için 01.05.2007 tarih ve 26509 sayılı resmi gazetede 264 seri numaralı gelir vergisi genel tebliği yayımlanmıştır.

II-GVK’NIN 9/6. MADDESİNDE YAPILAN DEĞİŞİKLİK

         Yapılan değişiklik, yasanın 9. maddesinin birinci fıkrasının 6 numaralı bendinde düzenlenen, ev hanımlarının evlerinde imal ederek sattıkları ürünlerle ilgili olup, kapsamı genişletilmiştir. Yapılan değişikliğin eski ve yeni hali aşağıda belirtildiği gibidir.

Yukarıda karşılaştırmalı olarak verilen yasa maddesinin eski ve yani hali kıyaslandığında çok ciddi değişikliklerin olduğu görülmektedir. 6 numaralı bentteki farklılıkların kolayca görülebilmesi için yeni yapılan düzenlemede değişmeyen ifadelerin altları çizilmiştir. Yasa maddesinin 3. fıkrasında yer alan DEVAMLILIK ibaresi ise yeni düzenlemede yer almamıştır.

         III- KİMLER GVK MADDE 9/6’DA BELİRTİLEN ESNAF MUAFLIĞINDAN FAYDALANABİLİR

Yasa maddesinin 6 numaralı bendinin eski haline göre muafiyetten yararlanabilmek için GVK’nın 47. maddesinin 1. ve 3. bentlerinde belirtilen şartların da taşınması gerekmekteydi. Yani kendi işinde bir fiil çalışmak veya bulunmak ve Ticari zirai veya mesleki faaliyetler dolayısıyla gerçek usulde gelir vergisine tabi olmamak gerekiyordu.

Yeni düzenlemede ise; Kendi işinde bir fiil çalışmak şartı açıkça zikredilmemekle beraber dışarıdan işçi almamak şartı zikredildiği için bu şartın korunduğunu söyleyebiliriz. Diğer taraftan Ticari zirai veya mesleki faaliyetler dolayısıyla gerçek usulde gelir vergisine tabi olmamak şartı 6 numaralı bentte zikredilmemekle beraber yasa maddesinin 3. fıkrasında zikredildiği için bu şartın da korunduğu görülmektedir.

5615 sayılı Kanunla değişiklik yapılmadan önce, maddenin 3. fıkrasında, esnaf muaflığı kapsamında sayılan işlerin gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerine devamlılık ve bağlılık arz edecek şekilde yapılması halinde muafiyetin kaybedileceği hükmü yer almaktaydı. 5615 sayılı Kanunla yapılan değişiklikle “devamlılık” ibaresi fıkra metninden çıkartılmış, ‘‘bağlılık’’ ifadesi ise korunmuştur.

Buna göre, esnaf muaflığı kapsamında sayılan işlerin gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerine bağlılık arz etmeyecek şekilde devamlı olarak yapılması muafiyetten yararlanmaya engel teşkil etmeyecektir. 

Ancak ne şekilde bir faaliyet gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerine bağlılık unsurunu ortaya çıkarmaktadır. Bu durum ne yasa maddesinde ne de tebliğde açıklığa kavuşturulmamıştır. Yılmaz ÖZBALCI Gelir Vergisi Kanunu Yorum ve Açıklamaları adlı kitabında; bağlılık ifadesi ile kastedilenin hukuki değil, ekonomik bağlılık olduğunu açıklamıştır. Bizim görüşümüz de bu doğrultudadır.

Örnek vermek gerekirse bir fabrikaya evde fason üretim yapmak bağlılık unsuru oluştururken, üretime ait bütün girdilerin evinde üretim yapan kimsenin kendisi tarafından karşılanıp, üretmiş olduğu eşyanın sürekli olarak bir mağaza yada dükkana satılması devamlılık oluşturmakla beraber bağlılık oluşturmayacaktır. Dolayısıyla da muafiyetten faydalanabilecektir.

 Özetlemek gerekirse Gerçek usulde gelir vergisi mükellefi olanlar hariç olmak üzere;

-Muafiyet kapsamındaki ürünleri bizzat kendisi üretenler, (Hariçten işçi kullanmak ise muafiyete engel teşkil etmektedir.)

-Gelir yada Kurumlar Vergisi mükelleflerine bağlılık oluşturmayacak(Devamlılık oluşturabilir) şekilde üretenler,

 Gelir vergisi muafiyetinden faydalanabileceklerdir.

IV-MUAFLIK KAPSAMINDA KULLANILABİLECEK MAKİNE VE ALETLER SANAYİ TİPİ OLMAMALIDIR.

Değişiklik yapılmadan önceki yasa maddesinde muharrik kuvvet kullanmak yani makine ve alet kullanmak muaflıktan faydalanmaya engel teşkil ederken son yapılan düzenleme ile makine ve alet kullanımı muaflıktan faydalanmaya engel teşkil etmemektedir. Ancak yasa maddesinde kullanılabilecek makine ve aletler, ‘Evlerde kullanılan dikiş, nakış, mutfak robotu, ütü ve benzeri makine ve aletler’ şeklinde sayılmış olup, her türlü makine ve alet kullanımı engellenmiştir. Nitekim bakanlık tarafından konu ile ilgili olarak yayımlanan 264 seri numaralı gelir vergisi genel tebliğinin 2.1 bölümünde; sanayi tipi yada seri üretim yapan makine ve aletlerin kullanımının esnaf muaflığı kapsamında değerlendirilemeyeceği belirtilmiştir.

V-MUAFİYET KAPSAMINDA ÜRETİLEBİLECEK ÜRÜNLERİN KAPSAMI GENİŞLETİLMİŞTİR

            Gelir Vergisi Kanununun Esnaf Muaflığı başlıklı 9 uncu maddesinin birinci fıkrasının (6) numaralı bendinde yapılan diğer bir düzenlemeyle, esnaf muaflığı kapsamında evlerde üretilebilecek malların sayısı artırılmış bulunmaktadır.

Daha önceki düzenlemeye göre havlu, örtü, çarşaf, çorap, halı, kilim, dokuma mamulleri, örgü, dantel, her nevi nakış işlerini ve her nevi turistik eşya, hasır, sepet, süpürge, paspas, fırça, yapma çiçek, ip ve urganların evlerde üretilip satılması muaflık kapsamında değerlendirilmekte iken, yeni yapılan değişiklikle bu ürünlere ilave olarak, kırpıntı deriden üretilen mamuller, tarhana, erişte, mantı, her nevi pul, payet, boncuk işleme, tığ örgü işleri gibi ürün ve mamullerin üretim ve satışıyla iştigal edenler de esnaf muaflığı kapsamına alınmıştır. Yani muaflıktan yararlanacak ürün çeşitleri arttırılmıştır.

Öte yandan daha önceki yasa maddesinde ürünler tek tek sayılarak, muafiyetin sınırları kesin olarak belirlenmiş ve hariçte kalan ürünlerin muafiyetten yararlanması engellenmiş iken, yeni yapılan düzenlemede ise ürünler tek tek sayılmakla beraber ‘‘GİBİ’’ ifadesi kullanılarak benzerlik arz eden ürünler de muafiyet kapsamına alınmıştır.

VI-MUAFİYETTEN FAYDALANAN ÜRÜNLERİN SATILACAĞI YERLER SINIRLANDIRILMIŞTIR

Esnaf muaflığından yararlananların evlerinde, kanunun öngördüğü makine ve aletler vasıtasıyla üretmiş oldukları ürünlerin pazarlanmasında da önceden olduğu gibi bazı şartlar getirilmiştir.

Daha önceki düzenlemede, muafiyet kapsamında belirlenen ürünlerin dükkan açmaksızın satılması muafiyetten faydalanma için yeterli görülmüş, ancak dükkan açmadan nerelerde satılacağı ve kime satılacağı açıkça belirlenmemiştir.

Yeni düzenlemede ise DÜKKAN AÇMAKSIZIN ifadesi daha açık bir şekilde yazılmıştır.

Bu düzenlemeye göre dükkan açmaksızın evlerde imal edilen ürünlerin;

-Dernekler, vakıflar, sendikalar ve meslek odalarınca düzenlenenler dahil olmak üzere düzenlenen kermes, festival ve panayırlarda satılması(Gelir ve Kurumlar Vergisi mükelleflerince düzenlenenler hariç),

-Kamu kurum ve kuruluşlarınca geçici olarak belirlenen yerlerde satılması da muafiyet kapsamına alınmıştır.

Öte yandan evlerde üretilen ürünlerin;

-Pazar takibi suretiyle satışının yapılması,

-Gelir ve Kurumlar Vergisi mükelleflerince düzenlenen kermes, festival ve panayırlarda satışının yapılması,

-Kamu kurum ve kuruluşlarınca devamlılık arz edecek şekilde belirlenen yerlerde satışının yapılması,  esnaf muaflığından faydalanmaya engel teşkil edecektir.

VI-MUAFİYET KAPSAMINDA ÜRETİLEN ÜRÜNLER GELİR YADA KURUMLAR VERGİSİ MÜKELLEFLERİ TARAFINDAN SATIN ALINIRSA TEVKİFAT YAPILMASI GEREKMEKTEDİR.

Gelir Vergisi Kanununun 9 uncu maddesinin son fıkrasında, "Bu muaflığın, 94 üncü madde uyarınca tevkif suretiyle kesilen vergiye şümulü yoktur." hükmü yer almakta olup, anılan kanunun 94 üncü maddesinin birinci fıkrasında sayılanlar, esnaf muaflığından yararlananlara yaptıkları ödemeler üzerinden vergi tevkifatı yapmak zorundadırlar.

            Görüldüğü üzere küçük esnafa tanınan muafiyet te sınırsız değildir. Eğer satış nihai tüketiciye yada basit usule tabi bir mükellefe yapılırsa muafiyet tam olarak gerçekleşirken, gerçek usulde mükellef olan bir kimseye yapılırsa sadece tevkifat yöntemiyle vergilendirilmektedir.

VII-SONUÇ

Daha önceki yasal düzenlemelerde de hep var olmuş olan esnaf muaflığının, evlerde yapılan üretimi kapsayan bölümünü, son yasal düzenlemelere göre açıklamaya çalıştık. Yeni yapılan düzenlemede muafiyetin kapsamı oldukça genişletilmekle ev hanımlarının üretime katılmasının teşvik edildiğini görmekteyiz.

Muafiyetten yararlanmanın şartları hem genişletilmiş,  hem de daha anlaşılır hale getirilmiştir. Bu çerçevede evlerde yapılan üretimin muafiyet şartlarını özetlemek gerekirse;

-Gerçek usulde gelir vergisi mükellefi olanlar hariç olmak üzere,

-Gelir yada kurumlar vergisi mükellefi olanlara bağlılık arz etmeyecek şekilde,

-Yasa maddesinde sayılan yada sayılanlara benzerlik arz eden ürünleri,

-Sanayi tipi olmamak şartıyla, sadece yasa maddesinde sayılan makine ve aletleri kullanarak,

-Dışarıdan işçi almaksızın üretimi bizzat kendisi yapanlar,

-Dükkan açmaksızın dernek yada vakıflar tarafından düzenlenen kermes, festival yada devlet tarafından belirlenen geçici yerlerde satmaları durumunda,

Esnaf muaflığından faydalanabileceklerdir.

Öte yandan muafiyet kapsamında üretilen ürünler gerçek usulde gelir yada kurumlar vergisi mükellefi olanlara satılırsa alıcılar tarafından tevkifat yapılması gerekmektedir. Ayrıca esnaf muaflığından yararlanan mükellefler alışları ile ilgili belgeleri de istendiğinde ibraz etmek üzere saklamak zorundadırlar.